W obliczu Zagłady

Tom W obliczu Zagłady. Rząd RP na uchodźstwie wobec Żydów 1939-1945 jest publikacją towarzyszącą serii wydawniczej Polskie Dokumenty Dyplomatyczne. Zawiera on 554 archiwalne dokumenty (jak i wiele innych cytowanych w przypisach), które ilustrują działania polskiego rządu na uchodźstwie wobec ludności żydowskiej w czasie drugiej wojny światowej. Prezentowane archiwalia ukazują systemowość i masowy charakter działań polskiej służby dyplomatyczno-konsularnej w sprawie pomocy i ratowania Żydów, podejmowanych we wszystkich fazach wojny. Przybliżają aktywność zarówno prezydenta, premiera, jak i poszczególnych ministerstw i urzędów, lecz przede wszystkim ukazują stałą pracę polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych oraz przedstawicielstw pomocowych Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej i Polskiego Czerwonego Krzyża. Udokumentowane w tomie działania pozwalają na postawienie tezy, że polscy urzędnicy i dyplomaci zorganizowali jedną z największych akcji pomocy Żydom przeprowadzonych przez służby dyplomatyczne jakiegokolwiek kraju w czasie II wojny światowej. Ma to związek – co również oddają dokumenty – z wyjątkową sytuacją, w jakiej znalazł się rząd polski na uchodźstwie. W Polsce mieszkała bowiem najliczniejsza grupa osób narodowości żydowskiej w Europie i w rezultacie to właśnie do polskich władz i placówek zwróciła się o pomoc największa grupa zagrożonych osób, a działania polskich urzędów były nieporównywalnie bardziej intensywne niż aktywność przedstawicielstw pozostałych państw alianckich i neutralnych. Zamieszczone w tomie archiwalia obrazują całe spektrum podejmowanych starań, dokumentują zarówno działalność informacyjną (o sytuacji Żydów na terenach okupowanej Polski), propagandową (zmierzającą do mobilizowania społeczności międzynarodowej do przeciwdziałania Zagładzie) czy prawną (obliczoną na postawienie zarzutów karnych sprawcom zbrodni). Przede wszystkim ukazują jednak aktywność stricte pomocową, polegającą na znajdowaniu bezpiecznego schronienia czy umożliwianiu ewakuacji zagrożonym osobom. Wskazują przy tym, że szeroko zakrojony wysiłek pomocowy nie miał incydentalnego charakteru, lecz stanowił jeden z najważniejszych aspektów polityki rządu RP na uchodźstwie. Zdecydowana większość zawartych w tomie dokumentów to materiały dotychczas niepublikowane. Podstawę źródłową tomu stanowią dokumenty przechowywane w dziesięciu krajowych i zagranicznych archiwach: Archiwum Akt Nowych, amerykańskie The National Archives at College Park, kalifornijski Instytut Hoovera, Polski Instytut Naukowy w Nowym Jorku, Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, brytyjskie The National Archives, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, izraelski Yad Vashem, Polski Instytut Studiów Kościelnych w Rzymie oraz Archivum Helveto-Polonicum w szwajcarskim Fryburgu. Tom opatrzony jest również wstępem oraz indeksem osobowym i rzeczowym ułatwiającymi odszukanie potrzebnych informacji.