Słowo, obraz i dźwięk w Graduale de Sanctis ze zbiorów krakowskich karmelitów

Karmelitański Graduale de sanctis z przełomu XVII i XVIII wieku, przechowywany w Bibliotece Karmelitów na Piasku w Krakowie, to intrygujący przykład księgi, której „multimedialna” – mówiąc językiem współczesnym – treść oddziałuje na słuch, wzrok i intelekt odbiorców. Zabytek ten z jednej strony pełnił funkcję depozytorium repertuaru i miał być bogato ozdobiony, z drugiej – prawdopodobnie był używany podczas liturgii.

W dobie nowożytnej bowiem w każdym karmelitańskim klasztorze znajdowało się najczęściej kilka ksiąg liturgicznych (drukowanych i rękopiśmiennych), z których korzystano podczas liturgii godzin oraz w czasie mszy. Cechą wyróżniającą wspomniany kodeks jest również obecność inicjałów inspirowanych emblematyką (utworów łączących słowo i obraz), w tym przede wszystkim dziełem Symbolica vitae Christi meditatio (1612) polskiego humanisty Tomasza Tretera. Rękopis stanowi też pierwszy – lub jeden z pierwszych – graduałów de sanctis przekazujących potrydencką liturgię karmelitańską w Europie.

"Walorem książki jest kompleksowe i interdyscyplinarne ujęcie tematu. Dowiadujemy się z niej o wielu ważnych szczegółach, dotyczących nie tylko procesu tworzenia graduału, lecz również o jego oryginalnej zawartości. Zawiera on śpiewy unikatowe, co w przypadku ksiąg liturgicznych nie jest zjawiskiem nadmiernie częstym." - dr hab. Paweł Gancarczyk, prof. IS PAN

"Publikacja wyświetla specyfikę relacji gatunku emblematycznego i zapisu muzycznego, odwołując się do stosunkowo skromnej w zestawieniu z całokształtem emblem studies literatury przedmiotu. To w zasadzie pierwsze polskojęzyczne opracowanie dotyczące emblematyki muzycznej oraz europejskiej tradycji tego fenomenu. Na ich tle Graduale de sanctis prezentuje się jako zabytek oryginalny, niemający analogii." - dr hab. Magdalena Kinga Górska, prof. IBL PAN


Marek Bebak – adiunkt w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół muzyki religijnej XVII i XVIII wieku, kultury muzycznej dawnego Krakowa oraz karmelitów w Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Interesuje się też źródłoznawstwem i edytorstwem muzycznym. Jako kierownik i wykonawca uczestniczy w projektach badawczych finansowanych przez NCN, NPRH oraz NIMIT. Autor dwutomowej edycji dzieł wszystkich Franciszka Liliusa (2016) oraz monografii Franciszek Lilius. Życie i twórczość na tle epoki (2018), za którą otrzymał nagrodę im. ks. prof. H. Feichta, przyznawaną przez Sekcję Muzykologów Związku Kompozytorów Polskich.

Alicja Bielak – adiunktka w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, była wykładowczyni na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. Do jej zainteresowań badawczych należy piśmiennictwo XVI i XVII wieku, ze szczególnym uwzględnieniem historii książki i emblematyki. Członkini Zarządu Society for Emblem Studies. Stypendystka Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (Stypendium START 2022), Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel (2022) oraz Instytutu LECTIO, Katholieke Universiteit Leuven (2022/2023). Kierowniczka projektów (Diamentowy Grant, Preludium, NPRH) poświęconych emblematyce oraz opracowywaniu tekstów dawnych. W 2019 wydała w ramach serii Biblioteki Pisarzy Staropolskich Plęsy Aniołów – edycję krytyczną medytacyjnych emblematów Marcina Hińczy.