Odczarowanie talentu
Socjografia stawania się uznanym artystą

Jak się zostaje wybitnym artystą? Ta książka to portret zbiorowy nowych klasyków współczesnych sztuk wizualnych – ikon polskiej sztuki lat 90. i 2000. Powstał na podstawie wielogodzinnych opowieści autobiograficznych takich postaci, jak Zbigniew Libera, Katarzyna Kozyra czy Wilhelm Sasnal. Autor szuka nowych sposobów na opowiadanie o społecznych, kulturowych i ekonomicznych uwikłaniach pracy artystycznej. Proponuje też zestaw pojęć przydatnych w analizie historii życia, światów społecznych i pracy konceptualnej związanej z produkcją kulturową. Podważa przy tym modernistyczne wyobrażenia o twórcy jako samotnym geniuszu. Wśród rozmówców odnajdziemy kilka przypadków spektakularnego społecznego awansu, dlatego w książce ważne miejsce ma problematyka klasowa oraz motyw wielowymiarowej biograficznej mobilności. Kluczowe rozdziały dotyczą poza-indywidualnych, poza-cielesnych, nie-ludzkich i materialnych pokładów kształtującej się artystycznej podmiotowości. * „Talent” i „geniusz” zwłaszcza dzisiaj w polu artystycznym wydają się rażąco niesocjologicznymi wyobrażeniami – czymś w rodzaju chronicznego przejęzyczenia. Prawidłowości związane z reprodukcją społeczną skłaniają do tego, by właśnie w świecie sztuki widzieć instytucję niejako emblematyczną dla procesów akumulacji, transferu, dziedziczenia i konwersji kapitału kulturowego. Powinny one realizować się tu w sposób najbardziej bezwzględny i surowy. Tymczasem autor znajduje i poddaje analizie opowieści współczesnych artystów, których biografie nie potwierdzają zidentyfikowanych przez socjologów praw ruchliwości. Realizację ambitnego projektu zbadania współczesnego pola artystycznego umożliwiło autorowi kunsztowne opanowanie warsztatu oraz imponująca erudycja, dająca swobodę w sięganiu po koncepcje socjologiczne i filozoficzne. Autorowi udało się w przekonujący sposób pokazać, że w tym niejako wyjętym spod praw rządzących rzeczywistością świecie daje się zaobserwować fantazyjne, ale jednak wyraźne wzory i regularności. dr hab. Małgorzata Jacyno Autor podjął się analizy społeczności specyficznej, stawiającej wyzwania standardowemu badaniu socjologicznemu. Wynika to z usytuowania badacza w stosunku do badanych związanego z asymetrią pozycji władzy oraz nadprzeciętnej autorefleksyjności badanych. Warto docenić to, że autor pozwala czytelnikom obcować ze zgromadzonym materiałem wywiadów oraz wyciągać samodzielne wnioski. Takie odsłanianie „tajemnic” warsztatu badawczego jest bardzo cenne, pozwala bowiem na bieżąco śledzić, w jaki sposób badacz dokonał translacji pomiędzy „terenem” a tekstem. Widoczne są procesy wiedzotwórcze, jakie doprowadziły do powstania książki oraz kontrowersje, w jakie praca może być uwikłana. Czytelnik i czytelniczka pracy otrzymują dzieło dojrzałe, stanowiące świadectwo uczciwej, rzetelnej i gruntownej pracy zarówno empirycznej, jak i teoretycznej. Autor wykazuje się bowiem nadprzeciętnym poziomem obeznania z literaturą przedmiotu, samoświadomością metodologiczną oraz opanowaniem warsztatu pisarskiego. Sądzę, że książka wpłynie na stan badań w socjologii jakościowej i zainspiruje innych do badań elitarnych podgrup społecznych. dr hab. Andrzej W. Nowak