Ejszyszki Pogrom którego nie było

6 sierpnia 1996 roku na łamach "The New York Times" ukazał się artykuł prof. Yaffy Eliach pt. Pogrom w Ejszyszkach. Autorka oskarżyła w nim Armię Krajową o dokonanie w październiku 1944 roku antyżydowskiego pogromu w miejscowości Ejszyszki na Wileńszczyźnie.

Swoje tezy prof. Eliach rozwinęła następnie w książce pt. Był sobie świat (There Once Was A World), która w 1998 roku została nominowana do prestiżowej nagrody National Book Award i spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem amerykańskich mediów. Yaffa Eliach jest również autorką ekspozycji o Ejszyszkach w waszyngtońskim Muzeum Holocaustu.

Zdaniem owej uczonej, której tezy zyskują rozgłos na Zachodzie Armia Krajowa była organizacją antysemicką, której głównym wrogiem pozostawali nie Niemcy czy Sowieci, lecz Żydzi. Według niej, pod koniec II wojny światowej AK zawarła porozumienie z hitlerowcami w celu zabijania Żydów. Miało to być częścią większego planu AK, którego celem była eksterminacja wszystkich Żydów, tak aby powojenna Polska pozbawiona była obywateli tej narodowości. Jednym z elementów owego planu miał być właśnie pogrom w Ejszyszkach.

Niniejsza książka autorstwa Marka Jana Chodakiewicza, wyróżniona w 2003 roku Nagrodą Literacką im. Józefa Mackiewicza, jest pierwszą w Polsce pracą historyczną na temat rzeczywistego przebiegu zajść w Ejszyszkach. Składają się na nią wspomnienia zarówno Żydów, jak i Polaków, materiały z archiwów NKWD (później KGB) dotyczące śledztwa w sprawie ejszyskiej, a także teksty naukowców i publicystów. Dzięki nim możliwe staje się dokonanie konfrontacji historycznej z tezami prof. Eliach.