Dom w ciemności

Dom w ciemności to książka przez wielu krytyków uznana za jedną z najważniejszych powieści dwudziestego wieku, do tej pory nieprzełożona na polski przede wszystkim ze względów cenzuralnych. W centrum narracji jest dom. Dom wypaczony, bo sprzeczny z ideą domu. Nie jest schronieniem, miejscem ciepłym, bezpiecznym. Przeciwnie, dom ów jest opresyjny. Wielka budowla, pogrążona w mroku, wewnątrz podzielona na dwie strefy: my i oni. Z ciemności wyszli ludzie, którzy mają władzę. Wewnątrz domu zbudowali mniejszy, który nazwali Centrum. Stamtąd nadzorują wszystko i wszystkich, tam mieszczą się lochy, w których znikają aresztowani ludzie. Centrum budzi grozę, ludzie starają się trzymać od niego z daleka. Zniewoleni zajmują małe mieszkanka przy bocznych korytarzach. Żyją w nędzy. Zmuszani do pracy, robią, co mogą, by jej uniknąć. Praca dla tamtych hańbi, ale żyć z czegoś trzeba, wielu z nich ma przecież rodziny. Wszystko jest zakazane, przede wszystkim rozmowy i wzajemne kontakty. A mimo to zaczyna narastać opór. Szeptem przekazywane są imiona przywódców, wiadomo, że trwają przygotowania do większej akcji, czasem dochodzi do sabotażu, coraz częściej znika ktoś ze zbuntowanych, zabrany nad ranem przez tamtych... Tarjei Vesaas (18971970), powieściopisarz, dramaturg i poeta norweski wymieniany z Ibsenem i Hamsunem, jako jeden z tych, którzy zdobyli trwałą renomę światową. Tłumaczony na ponad 30 języków; nadal jest przekładany i wydawany na świecie. W Polsce znany od połowy lat 60. dzięki książkom wydanym głównie przez PIW w 1964 roku ukazała się powieść Ptaki, na której motywach Witold Leszczyński nakręcił słynny Żywot Mateusza z niezapomnianą rolą Franciszka Pieczki. Powieść Dom w ciemności (1945) jest dziełem, które od dawna uznawane jest za szczytowe artystyczne osiągnięcie Vesaasa; do dzisiaj nic się w tej sprawie nie zmieniło.