Procesy tworzenia wiedzy, transferu osiągnięć naukowych i technologicznych do biznesu

Problem transferu wiedzy i technologii do gospodarki stał się przedmiotem prac badawczych stosunkowo niedawno, tj. w warunkach burzliwego rozwoju technologicznego, który obserwujemy w ostatnim dwudziestoleciu. Zaczęto wówczas akcentować kwestie właściwego rozpoznania mechanizmów przepływu wiedzy między sferą nauki i gospodarki, a następnie wykorzystanie tych rezultatów do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej. Powstały też teoretyczne koncepcje narodowego systemu innowacji i regionalnych systemów innowacji, które zakładają harmonijne współdziałanie wszystkich uczestników procesów innowacyjnych. W praktyce jednak transfer wiedzy z nauki do gospodarki napotyka na szereg barier natury formalnej, mentalnej, kulturowej i w związku z tym istnieje potrzeba rozpoznania mechanizmów istotnych dla kształtowania powiązań nauki z biznesem oraz procesów komercjalizacji wiedzy. Niniejsza książka jest próbą odpowiedzi na to wyzwanie, a badania w niej zaprezentowane są rezultatem projektu naukowego pt. Procesy tworzenia wiedzy, transferu osiągnięć naukowych i technologicznych do przemysłu oraz ich wpływ na rozwój gospodarczy, realizowanego w powiązaniu z uczestnictwem zespołu naukowców ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w międzynarodowym programie Science and technology research in a knowledge?based economy - STRIKE (IS0604) w ramach inicjatywy Europejski Program Współpracy w dziedzinie Badań Naukowych i Technologicznych (European Co-operation in the field of Scientific and Technical Research - COST).

Celem badań podjętych przez autorów w niniejszej książce jest dokonanie oceny głównych uwarunkowań prowadzenia prac naukowych i technologicznych oraz skutecznego wdrażania wyników tych prac do gospodarki. Rozważania teoretyczne i prowadzone badania empiryczne koncentrują się na wybranych formach realizacji działalności badawczo-rozwojowej oraz na procesach transferu wiedzy poprzez rozwijanie współpracy pomiędzy ośrodkami uniwersyteckimi a przemysłem. Ma to ogromne znaczenie dla zwiększania poziomu innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki. Jak wskazuje przykład krajów rozwiniętych, kooperacja między sektorem nauki i przemysłu przyczynia się do osiągania rezultatów często niedostępnych dla pojedynczych podmiotów, wywołując efekt synergii i tworząc wartość dodaną.

W pierwszej części książki (rozdziały 1-5) autorzy zajęli się wybranymi elementami narodowego systemu innowacji w Polsce, koncentrując się na obszarach, w których realizowana jest współpraca sfery B+R oraz przedsiębiorstw.

W rozdziale pierwszym podjęto próbę pokazania roli jednostek badawczo-rozwojowych (JBR) w procesie transferu technologii. Jednostki te stanowią istotny element potencjału badawczo-rozwojowego w gospodarce polskiej. Świadczy o tym zarówno liczba zatrudnionych pracowników, jak też ich potencjał badawczy. Jednak zaprezentowane wyniki ekonomiczno-finansowe tych jednostek nie mogą być uznane za zadowalające. Niewiele jednostek podejmuje też skuteczne działania w zakresie współpracy badawczej i wdrożeniowej z przedsiębiorstwami, czego wyrazem jest m.in. udział w klastrach. W końcowej części rozdziału przedstawiono wiele propozycji rozwiązań, które mogłyby zostać wdrożone w polskiej gospodarce w celu wspierania aktywnej współpracy JBR z przedsiębiorstwami.

Głównym celem rozdziału drugiego jest identyfikacja form współpracy instytucjonalnej i nieinstytucjonalnej w zakresie transferu wiedzy i technologii, prowadzonej między największymi polskimi przedsiębiorstwami z branży teleinformatycznej a krajowymi szkołami wyższymi. Szczególny nacisk położono na określenie stopnia wykorzystania przez te firmy instrumentów polityki innowacyjnej, służących pobudzaniu współpracy naukowo-technicznej sektora prywatnego i publicz­nego w Polsce.

W zakres rozważań rozdziału trzeciego weszły zagadnienia związane ze współpracą między uczelniami a biznesem. Skoncentrowano się głównie na kwestiach systemowych, które wymuszają budowę relacji między nauką a biznesem i zachęcają do niej. Współpracę tę omówiono z punktu widzenia zaleceń unijnych. Wykorzystując dostępne raporty z badań prowadzonych przez różne podmioty na terenie całej Polski, scharakteryzowano zakres współpracy między firmami a uczelniami w Polsce w obszarze innowacyjności, jak też możliwe sposoby budowania współpracy z interesariuszami. Przedstawiono też konkretne przedsięwzięcia z zakresu współpracy z otoczeniem realizowane przez Bielską Szkołę Wyższą im. J. Tyszkiewicza oraz Szkołę Główną Handlową w Warszawie.

Przedmiotem rozważań zawartych w rozdziale czwartym są klastry, które wpływają na przepływy wiedzy i transfer technologii z jednostek zajmujących się pracami B+R do przedsiębiorstw. Rozważania te oparte są zarówno na literaturze przedmiotu, jak i wynikach badań empirycznych. Autor prezentuje praktyczne działania podejmowane w klastrach polskich i zagranicznych w celu zwiększenia współpracy ze sferą nauki oraz wpływ tych działań na innowacyjność uczestniczących w nich podmiotów. W rozdziale przedstawiono teoretyczne podstawy klasteringu, przytaczając funkcjonujące w tym zakresie definicje, najważniejsze aspekty i typologie klastrów. Koncepcja klastrów omówiona została w świetle popytowego podejścia do innowacji (user driven innovation - UDI). Zwrócono też uwagę na znaczenie współpracy między inicjatywami klastrowymi w regionie Morza Bałtyckiego, będącej przykładem działań internacjonalizacji klastrów oraz korzyści uzyskiwanych z tego procesu. Jedną z nich jest wpływ powiązań między klastrami na innowacyjność polskich przedsiębiorstw. Interakcje polskich klastrów z podmiotami z państw będących liderami innowacyjności w Unii Europejskiej sprzyjają transferowi wiedzy i wprowadzaniu innowacji.

W rozdziale piątym zaprezentowano wyniki analizy związku innowacyjności z produktywnością. Autor oparł swoje rozważania na danych pochodzących z badania Eurostatu, tzw. Community Innovation Survey 2006, analizując zmienne innowacyjne w poszczególnych sekcjach klasyfikacji NACE w krajach UE. Celem przeprowadzonych badań było udowodnienie tezy, że dla każdego sektora usługowego lub przemysłowego innowacyjność ma całkowicie odmienny charakter.

Druga cześć książki (rozdziały 6-9) poświęcona jest umiędzynarodowieniu działalności badawczej i innowacyjnej.

W rozdziale szóstym dokonano oceny stanu zaawansowania procesu umiędzynarodowienia polskiego systemu innowacyjnego w okresie 1995-2010. Doświadczenia Polski porównane zostały z wynikami innych krajów rozwiniętych, zwłaszcza z Czechami i Węgrami. Ocena internacjonalizacji polskiego systemu innowacji jest podstawą do sformułowania wniosków dla kształtowania polskiej polityki innowacyjnej w warunkach rynku globalnego.

Rozdział siódmy koncentruje się na jednym z aspektów umiędzynarodowienia systemu innowacji, jakim jest outcourcing prac badawczo-rozwojowych. Na podstawie literatury przedmiotu oraz dostępnych materiałów statystycznych scharakteryzowano istotę i rodzaje outsourcingu, z uwzględnieniem jego szczególnej formy, jaką jest offshoring. Ponadto zanalizowano determinanty podejmowania outsourcingu przez przedsiębiorstwa i na tym tle scharakteryzowano znaczenie i rozwój outsourcingu prac badawczo-rozwojowych.

Przedmiotem badania w rozdziale ósmym jest rola firm z udziałem kapitału zagranicznego w dyfuzji innowacji do polskich przedsiębiorstw. Analizie poddano firmy krajowe i ich interakcje z przedsiębiorstwami będącymi własnością inwestorów zagranicznych. Na podstawie literatury przedmiotu oraz wyników badania ankietowego polskich przedsiębiorstw zidentyfikowane zostały trzy główne efekty tych interakcji: efekt współpracy, demonstracji i konkurencji. W rozdziale tym zba­dano siłę i zakres tych efektów w polskiej gospodarce oraz podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy rywalizacja bądź współpraca polskich przedsiębiorstw z firmami zagranicznymi, a także naśladownictwo ich pomysłów zwiększają innowacyjność polskich przedsiębiorstw.

Uszczegółowieniem problematyki działalności inwestorów zagranicznych na polskim rynku i ich roli w transferze technologii do polskiej gospodarki jest rozdział dziewiąty. Analizie poddano tu działalność badawczo-rozwojową korporacji transnarodowych na Dolnym Śląsku. Celem badania jest wskazanie głównych determinant lokalizacji inwestycji zagranicznych typu BPO (business process offshoring) oraz centrów B+R na Dolnym Śląsku. Uzupełnieniem tej diagnozy jest dyskusja na temat narzędzi regionalnej polityki innowacyjnej stosowanych w UE i możliwości ich wykorzystania przez władze regionalne Dolnego Śląska.

Całość zamyka podsumowanie, w którym zawarte zostały najważniejsze konkluzje wynikające z prowadzonych badań.

Książka ma charakter interdyscyplinarny. Przygotowana została na podstawie polskiej i obcojęzycznej literatury naukowej z dziedziny ekonomii międzynarodowej, ekonomii innowacji oraz zarządzania wiedzą i innowacyjnością. Głównym źródłem danych statystycznych były bazy Głównego Urzędu Statystycznego, Eurostatu, OECD oraz badania źródłowe prowadzone w przedsiębiorstwach i jednostkach badawczych. Ze względu na zakres tego badania i związany z nim eklektyczny charakter tego obszaru naukowego, do badań wykorzystano całe spektrum metod. Zagadnienia teoretyczne opracowane zostały przy wykorzystaniu krytycznej analizy literatury przedmiotu, a dane empiryczne analizowano przy użyciu różnorodnych technik statystycznych lub modelowania ekonometrycznego. W niektórych rozdziałach do pozyskania materiału analitycznego posłużyły badania ankietowe oraz pogłębione wywiady jakościowe.