Miłosz Autobiografia
Cztery eseje

Książka Józefa Olejniczaka należy do gatunku czy nurtu Miłoszologii polskiej czegoś prawie takiego, jak los polski, mentalność polska, dziejowość polska czyli pewnego obszaru myśli, w którym badacz, posługując się metodami swojej dyscypliny, np. literaturoznawstwa, szuka nieprostych odpowiedzi na pytania, których nie można nie zadać. A nie można nie zadać pytań o krzyżowanie się Miłoszowej literatury z najbardziej zasadniczymi kwestiami storicismo Polacco, czyli tego, jak my, zbiorowość znad Wisły, wielokrotnie przekorzeniana, wynaradawiana, o kresowych tradycjach, mesjanistycznych tęsknotach, nabolałej pamięci, toksycznej polityce, ambiwalentnej religijności, sakralizowanym (i wyklinanym) języku, przechorowanym kulcie wieszczów itd., myślimy własną historię jako autobiografię. Ten pomysł książki Józefa Olejniczaka, to otwarcie świetne. Chodzi o autobiografię jako figurę rozumienia (za de Manem) i możliwość przedstawienia (mimesis) historii, która inaczej przedstawić się literacko nie daje, gdyż cały zły wiek XX jest nie do ogarnięcia w dziedziczonych gatunkach, gdyż się w nich utrwaliły XIX-wieczne światopoglądy, a też gdy mniej więcej od połowy XX wieku w literaturze dokonuje się wielki proces wymiany treści i kredytów zaufania między fikcją fabularną (powieścią) a autobiografią, pamiętnikiem, dziennikiem, esejem. A też rodzaj świadectwa jest inny. Wobec rzeczywistości ukradzionej przez totalitarne systemy, zakazy, cenzury, w stu odmianach nieprzedstawienia, sposób prezentacji ujawnić ma nie fakty, ale fakturowanie rzeczywistości, jej przeżycie, szorstkość materiału, urok i grozę konkretu, traumę, psychologię pamięci i odmiany wyparcia, polityczne i obyczajowe tło zachowań, genezy konfliktów tego nie da się zrobić bez bardzo wyrafinowanych środków literatury, która, wyrzucana drzwiami fikcji, wraca oknem autobiografii.