Comte Renan Claude Bernard

Comte, Renan, Claude Bernard to połączone w jeden tom trzy monografie, które pierwotnie (w latach 1966, 1969, 1970) ukazały się w serii Myśli i Ludzie. Stanowiły one efekt badań Barbary Skargi nad francuską myślą dziewiętnastowieczną. Comte, głosząc również prymat obowiązku w etyce, (...) nie uznawał powszechnych i niezmiennych obowiązków wobec Boga, nie uznawał pozaczasowych dogmatów moralnych, głoszonych przez Kościół. Uznawał jedynie (...) ich wartość historyczną, odegrały one bowiem wielką rolę w dziele konsolidacji narodów, w dziele zjednoczenia intelektualnego. Dla jednych [Renan] był pozytywistą, dla innych heglistą, dla jeszcze innych prekursorem Bergsona (...). Niektórzy uważali go za sceptyka i ironistę, inni za idealistę, miał pisać jak Platon, a myśleć jak Gorgiasz, wierzyć w Boga; niszczyć wiarę w Boga i religię chrześcijańską, głosić wzniosłe ideały moralne, wielbić piękno, ale i podziwiać brutalną siłę nowożytnych Niemiec.