Lata przez mękę Rosja 1917-1925

Wspomnienia Walentina Płatonowicza Zubowa, twórcy Instytutu Historii Sztuk, jednej z najważniejszych placówek naukowych i kulturalnych w przed- i porewolucyjnym Petersburgu, napisany już na emigracji (autor opuścił ZSRR w 1925 roku), zostały po raz pierwszy opublikowane w 1968 r. w Monachium. Postać Zubowa, podobnie jak sam stworzony przez niego od podstaw i przez niego finansowany Instytut z siedzibą w jego rodzinnym pałacu przy Soborze Isaakijewskim, gdzie mieści się do dziś, kontynuując znakomite tradycje z lat 19121930, jest w Polsce w przeciwieństwie do humanistyki zachodnioeuropejskiej i atlantyckiej całkowicie nieznana. Z ogromnym poczuciem humoru i talentem literackim Zubow przedstawia dzieje powstania i obrony niezawisłości Instytutu, kreśląc przy okazji barwne portrety głównych działaczy politycznych (Kierenskiego, Łunaczarskiego) i elity artystycznej (Gumilowa, Achmatowej, Meyerholda) oraz wybitnych uczonych (barona Wrangla, rosyjskich formalistów). Wspomnienia przedstawiają ludyczną, karnawałową (wręcz kabaretową) stronę historii, wolne od martyrologii i nekrografii cechującej liczne pamiętniki rosyjskie z tych lat. Poprzestają na opowieści o lokalnej mikrohistorii, ale odwołują się do historiozofii szekspirowskiego teatru świata, której patos pozostaje ukryty pod groteskowymi anegdotami. Tekst książki uzupełniają liczne fotografie z archiwum rodzinnego grafów Zubowych.