Repatriacja czy repatriotyzacja?
Wybrane problemy polskich strategii politycznych wobec rodaków za wschodnią granicą (1986-1990)

Praca Repatriacja czy repatriotyzacja przedstawia najważniejsze problemy polityki Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL) wobec Polaków mieszkających w Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) w końcu lat osiemdziesiątych. Implikują one do dzisiaj założenia organizacyjne i parametry ideowe polityki państwa wobec naszych rodaków za wschodnią granicą. Najwyższe organy władzy politycznej PRL z niezwykłą ostrożnością podchodziły do aktywności na dawnych Kresach w drugiej połowie lat osiemdziesiątych. A kiedy zgoda na to została już oficjalnie wyrażona, przystąpiły do tworzenia programów i strategii współpracy z Polakami w ZSRS, uważnie analizując reakcję Moskwy. Klamrą otwierającą ten okres niepewności jest moment, kiedy czynniki partyjne ZSRS zorganizowały pobyt W. Jaruzelskiego w Wilnie, a zamykającą dzień, w którym geenerał Jaruzelski, już jako prezydent RP, złożył w lipcu 1990 roku wizytę we Lwowie. Ten czas przygotowywania polityki polonijnej między PRL a III RP wyznaczają działania administracji oraz instytucji publicznych (np. Wspólnoty Polskiej) według schematu oraz narzędzi stosowanych w ostatnich latach PRL. Ewolucja programów wobec Polonii i rodaków żyjących poza granicami przebiegała jednak powoli i nie bez trudności. Z jednej strony w końcu lat osiemdziesiątych były działania Towarzystwa Polonia koordynującego swoją pracę i program z sowieckim Stowarzyszeniem Rodina i politycznymi czynnikami w Moskwie. Ich celem była instrumentalizacja polityczna rodaków. Z drugiej strony odbywał się proces upodmiotowienia środowisk polskich oraz katolików innych nacji na Kresach Wschodnich przez Kościół katolicki, początkowo dynamicznie wspierany z Polski przez duchowieństwo i hierarchię. Spis treści I.Wprowadzenie 1. Parametry pojęciowe w polityce wobec mniejszości polskiej w krajach byłego Związku Sowieckiego 2. Źródła i uwagi metodologiczne 3. Hipotezy robocze II.Perspektywa instrumentalizacji 1. Nacjonalizm w komunizmie 2. Ideologia i socjotechnika mniejszości etniczne w polityce komunistów 3. Polityka narodowościowa w okresie stalinizmu 4. Projekty panslawistyczne w powojennej Polsce III. Perspektywa repatriacji 1. Między polskością a sowieckością 2. Stan mniejszości polskiej w Związku Sowieckim w końcu lat osiemdziesiątych 3. Problem zwrotu dóbr kultury 4. Pragmatyka PZPR w kierowaniu polityką zagraniczną 5. Relacje JaruzelskiGorbaczow w kontekście mniejszości polskiej w Związku Sowieckim 6. Zainteresowanie władz sowieckich pracą polonijną a Deklaracja o współpracy w dziedzinie ideologii, nauki i kultury 7. Dokumenty i programy polityczne IV. Perspektywa repatriotyzacji 1. Główne motywy i powody zainteresowania Polakami na Wschodzie od roku 1986 2. Wybrane środowiska społeczne i polityczne w PRL a mniejszość polska w Związku Sowieckim 4. Relacje Towarzystwa Rodina z Towarzystwem Polonia i wsparcie dla mniejszości polskiej 5. Narzędzia instrumentalizacji Polaków w Związku Sowieckim 6. Dyplomacja i placówki PRL wobec rodaków na Wschodzie 7. Kościół wobec rodaków na Wschodzie najważniejsze problemy V.Podsumowanie POSTSCRIPTUM Polityka polonijna po roku 1990 Problem repatriacji i stosunki sąsiedzkie Analiza dokumentu programowego MSZ z roku 2009