Trzeci front
O wojnie wielkich Niemiec z Żydami Warszawy 1939-1943

Tekst pamiętnika pochodzi z zasobów Żydowskiego Instytutu Historycznego i został wydany drukiem w 2003 r. jako pamiętnik anonimowego autora (znane były tylko imiona: Stefan Ernest). Dzięki dostępności do nowych źródeł badania warszawskiego getta możliwe stało się dokładniejsze opracowanie warstwy faktograficznej (m.in. wraz z ustaleniem tożsamości autora – Stefana Szpigielmana, czy podanie tożsamości wielu anonimowych do tej pory osób występujących w tekście – jedną z takich osób jest historyk i parlamentarzysta Ignacy Schipper).

Stefan Szpigielman pełnił funkcję urzędnika średniego szczebla w Wydziale Pracy Rady Żydowskiej. Jego pamiętnik w znacznej mierze poświęcony jest charakterystyce warszawskiego Judenratu widzianego „od wewnątrz” oczami jednego z urzędników. Autor jest niezwykle wnikliwym obserwatorem, świadomym zachodzących w getcie procesów i rozumiejącym obserwowane zjawiska, ponadto wyczulonym na nastroje społeczne. Nie do przecenienia są poznawcze walory pracy, m. in. dziesiątki nazwisk pracowników Judenratu (często pamiętnik Szpigielmana jest jedynym źródłem, w którym zachowały się informacje o osobach) oraz wnikliwe charakterystyki urzędników gettowych.

Stefan Szpigielman został zamordowany prawdopodobnie latem 1943 r. w obozie Auschwitz (w wyniku tzw. afery Hotelu Polskiego). Jego pamiętnik jest niezwykle istotnym źródłem do badania historii warszawskiego getta.
 
Publikacja przygotowywana do druku dzięki dotacji Fundacji im. Róży Luksemburg.