1812. Wielki odwrót
Opowieść tych, co przeżyli

Nie mam właściwie nic do dodania do przedmów jakie napisałem do pierwszych tomów tego dzieła: "1812. Marsz na Moskwę" i "1812. Napoleon w Moskwie", poza tym, że niniejszy wolumen zamyka dramat, jakim była katastrofa w Rosji, dramat ? jakiego doświadczyli sami najeźdźcy ? opowiedziany ich własnymi słowami. Uwagi dotyczące mojej techniki tłumaczenia oraz innych metod jakie stosowałem, przedstawiając mój ?słowny film", cierpliwy czytelnik może znaleźć w tamtych przedmowach. Ukończenie całego dzieła zajęło mi prawie 25 lat. Jeśli wytrwałem do tego momentu ? zaryzykuję nawet stwierdzenie: jeśli starczyło mi sił ? to nie z powodu jakiejś narastającej fascynacji historią wojskowości jako taką czy nawet obsesji na tym punkcie, ale ze względu na tak liczne okazje do wejrzenia w uderzające zakamarki natury ludzkiej. Pod koniec ? czasami ? cała historia owego roku 1812 wydawała mi się tragicznym paradygmatem ludzkiej egzystencji. Początkowy wyniosły, by nie rzec arogancki, optymizm ? chybione kalkulacje ? ich przerażające rezultaty ? nagi egoizm przetrwania ? upór jednych, a tchórzostwo i poddanie się losowi innych ? bohaterstwo i prawdziwa wielkość nielicznych ? przyjaciele porzucani na poboczach dróg... Homo homini lupus ? lampart nie zmienia swojego DNA, co nasze ?niewybaczalne stulecie? aż nadto jasno wykazało. Żaden filozof o najbardziej pesymistycznym nastawieniu nie potrzebowałby lepszych przykładów tego, co dr Johnson nazwał ?próżnością ludzkich pragnień?, a co zostało tutaj wykazane nieomal geometrycznie w estetyce - powiedziałbym ? swojej własnej historycznej logiki. Nie musiałem niczego upiększać. (z przedmowy autora)