Jan Paweł II
Analiza krytyczna

Książka Tadeusza Bartosia o Janie Pawle II, opatrzona podtytułem analiza krytyczna, znacząco różni się od dotychczas wydawanych w Polsce pozycji poświęconych zmarłemu w 2005 roku papieżowi. Autor znany teolog, publicysta i były dominikanin nie rysuje bowiem kolejnej laurki, lecz przygląda się postaci i poglądom Jana Pawła II z krytycznym namysłem. Docenia wielkość Wojtyły, ale też potrafi wskazać błędy jego pontyfikatu, pośród których na czołowe miejsce wysuwa zaniedbanie spraw wewnętrznych Kościoła, centralizację władzy, nieumiejętność słuchania przeciwnych argumentów oraz niezdolność do dialogu, zwłaszcza w takich kwestiach jak ewolucja teologii, reforma Kościoła, teologia wyzwolenia, antykoncepcja, celibat, wychowywanie duchownych (tuszowanie skandali seksualnych), rozumienie pojęć prawdy i wolności.

Opinie przytaczane przez Bartosia traktowane są za granicą jako oczywistość. Do Polski jednak nie docierają. Krytycy Jana Pawła II zaliczani są u nas automatycznie do grona radykalnych antyklerykałów, a oceny jego pontyfikatu dokonywane są zazwyczaj na klęczkach. Zdaniem Bartosia, uczciwość intelektualna wymaga konfrontacji różnych punktów widzenia. To droga do lepszego zrozumienia.

Bartoś analizuje mit Karola Wojtyły jako ostatniego Wielkiego Romantyka, nawiązując m.in. do Juliusza Słowackiego przepowiedni o słowiańskim papieżu oraz interpretując obraną przez Wojtyłę rolę duchowego przewodnika przez pryzmat polskiego mesjanizmu. Prezentuje Jana Pawła II koncepcję religii i religijności, a także teologii, w których nazbyt dominującą rolę odgrywają etyka i moralność. Krytykuje zamknięcie polskiego papieża na dialog z osobami o odmiennych poglądach zwłaszcza z przeciwnikami w łonie samego Kościoła; zamknięcie zadziwiające zwłaszcza w zderzeniu z otwartością Karola Wojtyły na ludzi. Przygląda się też Opus Dei, kontrowersyjnej organizacji cieszącej się szczególną sympatią Jana Pawła II. Podsumowuje wreszcie ponad 26-letni pontyfikat, wskazując na rolę, jaką odegrał on w obaleniu komunizmu oraz podtrzymaniu kondycji duchowej Polaków. I stawia pytania o przyszłość nie tylko polskiego katolicyzmu.

Tadeusz Bartoś (ur. 1961) filozof, teolog, komentator bieżących wydarzeń z życia Kościoła na łamach Gazety Wyborczej, Tygodnika Powszechnego, Dziennika; były dominikanin. Opublikował m.in.: Ścieżki wolności i Wolność, równość, katolicyzm.