Lalka czyli rozpad świata

Nowatorska interpretacja "Lalki" B. Prusa, której autorka szuka kontekstów pozaliterackich, historycznych, bada przestrzeń społeczną autora i jego czytelników. Lektura obowiązkowa polonistów i kulturoznawców.

Autorka zanurza się w czas powstania powieści, przywołuje doświadczenia jej ówczesnych czytelników, sięga do literatury i prasy tamtej epoki, szukając śladów bohaterów powieści w dokumentach życia literackiego czy politycznego. Idąc za sugestiami Prusa, by jego utwór czytać jako "powieść o rozkładzie", Ewa Paczoska wraca do najważniejszych polskich pytań końca XIX wieku, które wciąż nie straciły na aktualności.

Lalka pokazuje rzeczywistość w trakcie wielkiej przemiany, nazywanej dziś nowoczesnością. To dlatego jej bohaterowie wciąż zadają sobie pytanie: co się z nami stało? Co się stało z naszą historią, teraźniejszością, co z przyszłością? Prus w Lalce rozpoznaje świat dotknięty destrukcją. Na oczach Wokulskiego rozpada się mit narodowej, ale także religijnej, wspólnoty, mit polskości uświęconej i niezwykłej, mity Polaka-rycerza, Matki Polki czy kobiety-anioła, w końcu wyobrażenie miłości ukształtowane przez literaturę romantyczną. Wszystko się zmienia i jednocześnie nazbyt szybko stabilizuje, to, co nowe, okazuje się skądś już znane, mieszają się konwencje i role, miksuje "obcość" i "swojskość".

Problemy Wokulskiego z własną tożsamością zostały tu także rozpoznane jako zjawisko typowe dla kultury wiktoriańskiego stłumienia. Czy więc kolejna "zabawa Lalką". Jeśli tak, to jej przedmiotem, jak podkreśla autorka, nie są "igraszki", lecz - "życie".

Ewa Paczoska, profesor historii literatury polskiej, pracuje na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Przedmiotem jej zainteresowania jest literatura i kultura drugiej połowy XIX wieku, którą coraz częściej konfrontuje z wiekiem XX i pytaniami współczesności. Oprócz książki Lalka czyli rozpad świata (I wydanie 1995), opublikowała Krytykę literacką pozytywistów (1988) oraz tom studiów Dojrzewanie, dojrzałość i niedojrzałość. Od Bolesława Prusa do Olgi Tokarczuk (2004). Napisała wiele artykułów i studiów szczegółowych o literaturze drugiej połowy XIX wieku, jest redaktorką kilku książek zbiorowych, a także autorką licealnych podręczników do literatury Młodej Polski i pozytywizmu.