Zespół wieżowy w Stołpiu. Badania 2003-2005

Kamienna wieża w Stołpiu koło Chełma od stulecia pozostaje w kręgu zainteresowań rodzimych i obcych badaczy. I choć napisano na jej temat wiele, zagadką pozostaje kto, kiedy i w jakim celu ją wybudował. Różnice ocen chronologicznych wahają się pomiędzy X a XIV w., natomiast w kwestiach pochodzenia i funkcji - dostrzega się tu wczesnośredniowieczne baptysterium o tradycji zachodnioeuropejskiej, monastyr eremicki o proweniencji bizantyńskiej czy też gródek stożkowaty z wieżą. Zdumiewające, że wobec tak zasadniczej rozbieżności sądów ten świetnie zachowany monument pozostaje na marginesie zainteresowań naukowych. Tymczasem właściwa diagnoza na temat jego pochodzenia, chronologii i funkcji mieć może fundamentalne znaczenie dla poznania złożonych procesów kształtowania się polsko-ruskiego pogranicza. Na dobrą sprawę wieża po raz pierwszy wkracza na karty pisanej historii dopiero w XVII w., głównie, choć nie tylko, za sprawą chełmskiego dziejopisarza - biskupa unickiego Jakuba Suszy. I choć jego opinie o sakralnej (pogańskiej) funkcji tego miejsca musiały pobudzać wyobraźnię, „milczenie źródeł'' na temat wieży trwało aż po wiek XIX, od kiedy to, na kanwie zainteresowań starożytniczych, ten pomnik przeszłości coraz częściej zaczynają dostrzegać podróżnicy i miejscowi regionaliści.