Wskrzeszenie Łazarza w teologii i ikonografii średniowiecza

Imię Łazarz wywodzi się z języka hebrajskiego: Eleazar – hebr. Bóg pomógł (il. 1). Ikonografia Wskrzeszenia Łazarza zawiera wiele wątków, które domagają się bardziej szczegółowej interpretacji, zarówno formalnej, jak treściowej. Na pierwszy plan wysuwa się miejsce i sposób jego pochówku, grota grobowa jako miejsce ocalenia, a także interpretacja zewnętrznych przejawów zachowania się ludzi wobec ciała zmarłego oraz reakcja Chrystusa. W Betanii, w domu Łazarza oraz w mieszkaniu Szymona zwanego Trędowatym, dokonały się następujące wydarzenia: Chrystus określił swój stosunek do postaw Marty i Marii (por. Łk 10,41; J 11,7) i grzesznica namaściła stopy Jezusa (por. Mk 14,3–9 i Łk 7,36–50) i wreszcie trzecie, które wydarzyło się już poza budynkiem – wskrzeszenie Łazarza (por. J 11). Zanim ono się dokonało, Jezus już dwukrotnie przywrócił zmarłym życie – młodzieńcowi z Nain (por. Łk 7,11–16) i córce Jaira (por. Łk 8,49–56 i par.).

Niniejsza praca nie jest wyczerpującą monografią tematu. W swoim założeniu zmierza przede wszystkim do tego, aby cud Wskrzeszenia Łazarza przedstawić w średniowiecznej perspektywie osiągnięcia zbawienia w Królestwie Niebieskim. Autor sięga przede wszystkim do tradycji dziedzictwa doktrynalnego Kościoła wczesnego chrześcijaństwa i epoki średniowiecza. Ponadto chce zwrócić uwagę na rodzenie się nowych struktur ikonograficznych w oparciu o kontekst ikonologiczny.

Ewangeliści nie opisali pogrzebu Łazarza, jak jest w przypadku konduktu funebralnego młodzieńca z Nain. Ponadto należy pamiętać, że, jak podaje niemiecki teolog luterański, znawca teologii Starego Testamentu, Gerhard von Rad, zakres władzy Jahwe nie kończył się na granicy świata zmarłych (zob. Am 9,2–3; Ps 138,8), jednak zmarli pozostawali poza obszarem praktyk kultu. Siostry Łazarza zapewne miały świadomość, że „śmierć nie była ostatecznym wrogiem, lecz działaniem Jahwe względem człowieka”. I może dlatego Marta mogła odpowiedzieć Jezusowi: Jam uwierzyła, żeś ty jest Chrystus, Syn Boga żywego, który na ten świat przyszedł (J 11,27). Marta jasno wyraziła swą wiarę w zmartwychwstanie, lecz użyła słów: w dzień ostatni (J 11,24).

Orygenes wyjaśniał: „Łazarz został złożony w grobowcu wykutym w skale, a nie wybudowanym. I może dlatego biada tym, którzy budują groby lub grobowce, budować bowiem trzeba domy, świątynie i to, co jest potrzebne żyjącym. Powiada następnie: Usuńcie kamień. Ponieważ grota była grobem, przeto Jezus nie dotknął kamienia, lecz kazał usunąć go innym, którzy byli zdolni do wykonania tej czynności” (il. 94).